Sedegor
Engellendi
- Katılım
- 14 Eki 2012
- Mesajlar
- 2,153
- Tepkime puanı
- 85
- Puanları
- 8
İstavroz/haç çıkarma işlemi de mezheplere göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Ortodokslar sağ eli önce alın, göğüs, sağ ve sol omuza götürürken Katolikler işlemin sonunda sağ eli önce sol, sonra sağ omuza götürürler. Ortodokslar sağdan başlamayı; Tanrı koyunları keçilerden (iyileri kötülerden) ayırdı ve inançlı koyunları sağa ve keçileri de sola koydu şeklinde izah ederler ve 15. ve 16. yüzyıla kadar Katoliklerin de bu şekilde yaptıklarını savunurlar.[9] Haç çıkarma Ortodoks Kilisesi'ne göre dindarlığın bir göstergesidir. Sağ elin baş, işaret ve orta parmakları birleştirilir, yüzük ve serçe parmakları da bükerek avuca yapıştırırlar. Bu şekilde el önce alna, sonra göğse/kalbe, daha sonra da sağ ve sol omuza götürülür. Üç parmağın birleştirilmesi, teslisteki Tanrı'nın üçlü birliğini (yani Baba, Oğul ve Kutsal Ruh), diğer iki parmak ise, İsa'daki ilahi ve insani tabiatı sembolize etmektedir. Parmakları alna değdirmek Tanrı'nın aklımızda olduğuna, göğse değdirmek onun kalbimizde, omuzlara değdirmek ise, Tanrı'nın bütün bedenimizde bulunduğuna ve insanları dilediği gibi yönlendirdiğine, kısacası akli, kalbi ve ruhi bütün güçlere işaret eder.[10]
Bütün bunlardan, tarihsel süreç içerisinde haça bakışın, ona yüklenen anlamların, haç çıkarma biçimlerinin ve ona atfedilen önemin mezheplere göre büyük farklılıklar gösterdiği anlaşılmakta, bu anlayış farklılıklarının ise Kutsal Kitap metinlerinden değil, onun değişik şekillerde yorumlanmasından kaynaklandığı görülmektedir. Bu çerçevede Hıristiyanlıkta öne çıkan haçlar ve diğer semboller konusuna da kısaca değinmenin yararlı olacağını düşünüyoruz.
l) Hıristiyanlık'ta Yaygın Olarak Kullanılan Diğer Semboller ve Haç Figürleri
Şekil 1
1- Anchor (lenger veya gemi demiri); güven, ümit ve ebedî kurtuluşu sembolize eder ve “can lengeri gibi emin ve metin olan o ümidimiz vardır ki, perdenin iç tarafına girer, oraya önden gidenimiz, İsa, Melkisedek tertibi ebediyen başkahin olarak girmiştir[11]” mesajından dolayı büyük bir öneme sahiptir. Bir Hıristiyanlık sembolü olarak kullanılan bu işaret, zorluk ve zahmetlere karşı umut ve imanı gösterir. Bu demir çapalar zamanla gelişerek 3. yüzyılın başında haça benzer bir şekil almaya başlamıştır. Haça gerilmeye işaret etmesi için de bazen üzerine balık figürü yerleştirilmiştir. (Bkz. Şekil 1).
Şekil 2
2- Balık; ilk dönem Hıristiyanlığında İsa'yı sembolize eden en önemli motiflerden biri olarak görülmüştür. Yunanca'da “Iesous Christos Theou Yios Soter” (Kurtarıcı Tanrı'nın Oğlu İsa Mesih) cümlesinin ilk harfleri, yine Yunanca'da balık demek olan ICHTHYS ismini teşkil etmektedir. Bundan dolayı ilk dönemlerde yaygın olarak kullanılmıştır.[12] (Bkz. Şekil 2).
Şekil 3
3- Kuzu: İsa, Tanrı Kuzusu olarak görülmektedir. (Bkz. Şekil 3).
Şekil 4
4- Beyaz Güvercin:Kutsal Ruhun sembolüdür. Genel olarak barış ve umudun da işaretidir. (Bkz. Şekil 4).
Şekil 5
5- Tavus: İsa'nın yeniden dirilişinin bir sembolü olarak kabul edilmektedir. St.Augustin tavusun etinin uzun süre bozulmadan sağlam olarak kaldığını ifade etmiştir. (Bkz. Şekil 5).
Şekil 6
6- Pelikan; keffaretin ve kurtuluşun bir sembolü olup duvar resimlerinde, fresklerde ve cam boyamalarda çok kullanılmaktadır. Ayrıca inanışa göre, Pelikan kendisini yaralayıp, ölmemesi için yavrusuna kanından vermektedir. Bu ise, İsa'nın insanın kurtuluşu için kendisini feda etmesine işaret etmektedir. (Bkz. Şekil 6).
Şekil 7
7- Gemi: Nuh'un gemisine binmeyenlerin yok olması gibi, Hıristiyan olmayanların da kurtuluşa eremeyeceğine göndermede bulunmakta ve havarilerden Petrus'un balıkçılıkla uğraşmasından dolayı ilk dönem kilisesi bunu bir sembol olarak kullanmıştır. (Bkz. Şekil 7).
Şekil 8
8- Anahtarlar: Papalığın güç ve otoritesinin bir sembolüdür. “Göklerin melekûtu anahtarlarını sana vereceğim, yeryüzünde bağlayacağın her şey göklerde bağlanmış olur ve yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde çözülmüş olur”[13] şeklinde Mesih'e gelen hitaptan ilham alınmıştır. (Bkz. Şekil 8 ).
Şekil 9
9- X ve P harfleri; Christos kelimesinin ilk harflerini gösterdiği için kutsal bir sembol olarak kabul edilir. Hıristiyan kaynaklarında çoğunlukla Yunanca İsa Mesih'in ilk harflerinden oluşan X P harflerini görmekteyiz ki buna Aziz Andrew haçı da denilmektedir. Çünkü geleneğe göre Aziz Andrew bu şekilde haça gerilmiştir. (Bkz. Şekil 9).
Şekil 10
10- Alfa Omega: Yunan alfabesinin ilk ve son harfleri olup İsa da “İlk ve Son”[14] olarak nitelendirildiği için Mesih'i sembolize eden önemli bir işarettir. (Bkz. Şekil 10).
Şekil 11
11- IHS sembolü IHESUS'un kısaltılmış şeklidir ve çok yaygın bir sembol olup Ortaçağ'da “İsa'nın Adıyla” bu tarzda söylenmekteydi. Popüler inanışta yaygın olan “Iesus Hominum Salvator” (İnsanlığın Kurtarıcısı Mesih) veya “In His Service” (Onun Hizmetinde) monogramlarıyla bir ilgisi yoktur. (Bkz. Şekil 11).
Şekil 12
12- T harfi (crux commisa veya tau) şeklindeki bu sembol Tertullian tarafından haçın gerçek formu olarak kabul edilmiştir. İsa geldikten sonra inanan herkesin alnı, Kudüs'te bu şekilde damgalanacaktır. Zaferi sembolize eden bu harf bayrak, sancak ve amblemlerde görülen Yunanca bir harftir. İkinci yüzyıldan kaldığı bilinen bir metinde “T harfi şeklindeki haç nimet, lütuf ve kerem demektir” ibaresi geçmektedir. Birçok kilise babası da T harfiyle İsa'nın haça gerilmesi arasındaki ilişkiye değinmişlerdir. Bu figüre 2. yüzyıldan kalma zindanlarda sıkça rastlanmaktadır.[15] (Bkz. Şekil 12).
Şekil 13
13- Crux immisa veya Latin haçı Hıristiyanlık dünyasında çok yaygın olarak kullanılmakta ve İsa'nın bu şekildeki bir haçta öldüğüne inanılmaktadır. (Bkz. Şekil 13).
Şekil 14
14- Bizans haçı: Doğu Katolik ve Doğu Ortodoks Kiliselerince kullanılmakta ve üstteki ikinci haç INRI yazısını, alttaki de İsa'nın çarmıhta ayaklarını koyduğu yeri gösterir[16]. (Bkz. Şekil 14).
Şekil 15
15- Slav haçı: Doğu Katolik ve Rus Ortodoks Kiliseleri tarafından kullanılan ve Bizans haçına benzeyen bir semboldür. Tek farkı alttaki dayanağın diyagonal olmasıdır. Bu şekildeki yana yatış Mesih'in çarmıhta iken çektiği elem ve ızdırabın sonucudur. Ayrıca düşük tarafın günahkarları ve cehennemi, yüksek tarafın ise göğü ve cenneti işaret ettiğine inanılır. Diğer yandan düşük taraf İsa ile birlikte asılan kötü hırsızı, yüksek taraf ise, cennette onunla birlikte olacağına inanılan iyi hırsızı temsil etmektedir. (Bkz. Şekil 15).
Şekil 16
16- Yunan haçı: Hıristiyanlığın baskı gördüğü dönemlerde çok kolay saklanmaya müsait olması yönüyle öne çıkmış ve daha sonra da devam etmiştir. (Bkz. Şekil 16)
Şekil 17
17- Kudüs haçı: Haçlıların haçı olarak da adlandırılır. Avrupalılar Haçlı Seferleri esnasında Müslümanlarla savaşırken Hıristiyan askerlerin omuzlarında ve bayraklarında taşıdıkları bir haç sembolüdür. Beş Yunan haçından oluşmaktadır. (Bkz. Şekil 17).
Şekil 18
18- Malta haçı; şövalye Aziz Yuhanna'nın faaliyetlerini ve kuruluşunu temsil eder ki, Kudüs'e gelen Hıristiyan hacılara hizmet eden ve Haçlı Seferleri esnasında da askerlere yardımda bulunan bir kişidir. Haçın her bir ucundaki iki sivri yönlerin toplamı sekiz etmekte ve bu da İsa'nın Dağdaki Vaazı'nın ilk sekiz emrine delalet etmektedir.[17] Acı çekme, haçın alttaki ucu; umut, zirvesi; çaba, yatay kolun sol uç noktası ve inayet, kolun sağ uç noktası olarak da yorumlanmaktadır.[18] (Bkz. Şekil 18).
Şekil 19
19- Vaftiz haçı; iki Yunan haçının iç içe geçmiş şeklinden ibaret olup, Christ'in ilk harfi olan X, vaftizin ve yeniden doğuşun sembolüdür. İlk Hıristiyan yapılarında Yunanca Mesih (Xristos) isminin ilk harfini göstermek üzere X harfi bazen bir balık tarzında resmedilmiştir. Bazen de I ve X harfleri ki her ikisi de Yunanca Mesih İsa (Iesus Xristos) deyiminin ilk harfleri olarak kullanılmıştır.[19] (Bkz. Şekil 19).
Şekil 20
20- Calvari haçı; iman, ümit ve sevgiyi simgeleyen üç basamaklı bir haçtır. (Bkz. Şekil 20).
Şekil 21
21- İncil haçı; alttaki dört basamakla Dört İncili göstermektedir. (Bkz. Şekil 21).
Şekil 22
22- Crux decusatta veya Aziz Andrew haçı; Roma rakamlarından 10'u göstermekte ve bu din adamının bu tarzda bir haç taşımasından dolayı böyle adlandırılmıştır. (Bkz. Şekil 22).
Şekil 23
23- Kelt haçı; İrlanda ve İskoçya bölgelerinin Hıristiyanlaştırılmasını simgelemekte olan genellikle taştan haçlardır. (Bkz. Şekil 23).
Şekil 24
24- Petrus haçı; Aziz Petrus öldürüleceği zaman İsa'ya saygısından dolayı onun gerildiği haçın tam tersi bir haçı tercih etmiştir. Bu haç ters çevrilmiş bir Latin haçını andırmaktadır. Son dönemlerde Satanistler de bu haçı kullanmaya başlamışlardır. Çünkü Satanist akımların ayinlerinin bir çoğu, Katolik ayinlerinin alaya alınmış bir uygulamasıdır. Ters çevrilmiş haç, baş aşağı edilip hakarete uğratılmış İsa ve yakarışlarda Tanrı'nın yerine konmuş İblis bunun örneklerindendir.[20] (Bkz. Şekil 24).
Şekil 25
25- Papalık haçı; Papanın Roma'nın başpiskoposu, Batı'nın patriği ve havarilerin reisi Petrus'un varisi olması şeklindeki üçlü fonksiyonu temsil etmekte ve haçın üst ucunda üç yatay şerit bulunmaktadır.(Bkz. Şekil 25).
Şekil 26
26-Lorainne haçı; başpiskopos ve patrikler tarafından kullanılan üstte iki şeridi olan bir haçtır.(Bkz.Şekil 26).
Şekil 27
27- Çoban; bazı ilk dönem belgelerde İsa'ya işaret etmektedir. Buna göre İsa etrafında birçok hayvanların bulunduğu iyi bir çoban olarak resmedilmiştir. Genellikle kucağında bir veya bazen de sağında ve solunda altışar kuzu, üstünde de güvercin ve değişik kuşlarla gösterilir. (Bkz. Şekil 27).
Bunların dışında, göz (Tanrı'nın her şeyi bilip görmesi), alevler (Kutsal Ruh), kaya (bazen İsa, bazen de kilise), çan (bağlılık ve ihtimam), mum (İsa'nın dünyanın ışığı olması), buhur (İsa'nın fazilet ve marifeti, azizlerin duaları. Buhur ilahi otoritenin bir göstergesi olarak Yahudilik'te de önemli bir semboldür[21]), zeytinyağı (merhamet ve bağışlama) da Hıristiyanlıkta görülen diğer önemli dinsel semboller olarak öne çıkmaktadır.[22] Diğer yandan, Hıristiyan sanatında kutsal balık, şarap ve bir sepet ekmek Evharistiya'yı ve Son Akşam Yemeğini temsil etmektedir.[23]
Bütün bunlardan, tarihsel süreç içerisinde haça bakışın, ona yüklenen anlamların, haç çıkarma biçimlerinin ve ona atfedilen önemin mezheplere göre büyük farklılıklar gösterdiği anlaşılmakta, bu anlayış farklılıklarının ise Kutsal Kitap metinlerinden değil, onun değişik şekillerde yorumlanmasından kaynaklandığı görülmektedir. Bu çerçevede Hıristiyanlıkta öne çıkan haçlar ve diğer semboller konusuna da kısaca değinmenin yararlı olacağını düşünüyoruz.
l) Hıristiyanlık'ta Yaygın Olarak Kullanılan Diğer Semboller ve Haç Figürleri
Şekil 1
1- Anchor (lenger veya gemi demiri); güven, ümit ve ebedî kurtuluşu sembolize eder ve “can lengeri gibi emin ve metin olan o ümidimiz vardır ki, perdenin iç tarafına girer, oraya önden gidenimiz, İsa, Melkisedek tertibi ebediyen başkahin olarak girmiştir[11]” mesajından dolayı büyük bir öneme sahiptir. Bir Hıristiyanlık sembolü olarak kullanılan bu işaret, zorluk ve zahmetlere karşı umut ve imanı gösterir. Bu demir çapalar zamanla gelişerek 3. yüzyılın başında haça benzer bir şekil almaya başlamıştır. Haça gerilmeye işaret etmesi için de bazen üzerine balık figürü yerleştirilmiştir. (Bkz. Şekil 1).
Şekil 2
2- Balık; ilk dönem Hıristiyanlığında İsa'yı sembolize eden en önemli motiflerden biri olarak görülmüştür. Yunanca'da “Iesous Christos Theou Yios Soter” (Kurtarıcı Tanrı'nın Oğlu İsa Mesih) cümlesinin ilk harfleri, yine Yunanca'da balık demek olan ICHTHYS ismini teşkil etmektedir. Bundan dolayı ilk dönemlerde yaygın olarak kullanılmıştır.[12] (Bkz. Şekil 2).
Şekil 3
3- Kuzu: İsa, Tanrı Kuzusu olarak görülmektedir. (Bkz. Şekil 3).
Şekil 4
4- Beyaz Güvercin:Kutsal Ruhun sembolüdür. Genel olarak barış ve umudun da işaretidir. (Bkz. Şekil 4).
Şekil 5
5- Tavus: İsa'nın yeniden dirilişinin bir sembolü olarak kabul edilmektedir. St.Augustin tavusun etinin uzun süre bozulmadan sağlam olarak kaldığını ifade etmiştir. (Bkz. Şekil 5).
Şekil 6
6- Pelikan; keffaretin ve kurtuluşun bir sembolü olup duvar resimlerinde, fresklerde ve cam boyamalarda çok kullanılmaktadır. Ayrıca inanışa göre, Pelikan kendisini yaralayıp, ölmemesi için yavrusuna kanından vermektedir. Bu ise, İsa'nın insanın kurtuluşu için kendisini feda etmesine işaret etmektedir. (Bkz. Şekil 6).
Şekil 7
7- Gemi: Nuh'un gemisine binmeyenlerin yok olması gibi, Hıristiyan olmayanların da kurtuluşa eremeyeceğine göndermede bulunmakta ve havarilerden Petrus'un balıkçılıkla uğraşmasından dolayı ilk dönem kilisesi bunu bir sembol olarak kullanmıştır. (Bkz. Şekil 7).
Şekil 8
8- Anahtarlar: Papalığın güç ve otoritesinin bir sembolüdür. “Göklerin melekûtu anahtarlarını sana vereceğim, yeryüzünde bağlayacağın her şey göklerde bağlanmış olur ve yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde çözülmüş olur”[13] şeklinde Mesih'e gelen hitaptan ilham alınmıştır. (Bkz. Şekil 8 ).
Şekil 9
9- X ve P harfleri; Christos kelimesinin ilk harflerini gösterdiği için kutsal bir sembol olarak kabul edilir. Hıristiyan kaynaklarında çoğunlukla Yunanca İsa Mesih'in ilk harflerinden oluşan X P harflerini görmekteyiz ki buna Aziz Andrew haçı da denilmektedir. Çünkü geleneğe göre Aziz Andrew bu şekilde haça gerilmiştir. (Bkz. Şekil 9).
Şekil 10
10- Alfa Omega: Yunan alfabesinin ilk ve son harfleri olup İsa da “İlk ve Son”[14] olarak nitelendirildiği için Mesih'i sembolize eden önemli bir işarettir. (Bkz. Şekil 10).
Şekil 11
11- IHS sembolü IHESUS'un kısaltılmış şeklidir ve çok yaygın bir sembol olup Ortaçağ'da “İsa'nın Adıyla” bu tarzda söylenmekteydi. Popüler inanışta yaygın olan “Iesus Hominum Salvator” (İnsanlığın Kurtarıcısı Mesih) veya “In His Service” (Onun Hizmetinde) monogramlarıyla bir ilgisi yoktur. (Bkz. Şekil 11).
Şekil 12
12- T harfi (crux commisa veya tau) şeklindeki bu sembol Tertullian tarafından haçın gerçek formu olarak kabul edilmiştir. İsa geldikten sonra inanan herkesin alnı, Kudüs'te bu şekilde damgalanacaktır. Zaferi sembolize eden bu harf bayrak, sancak ve amblemlerde görülen Yunanca bir harftir. İkinci yüzyıldan kaldığı bilinen bir metinde “T harfi şeklindeki haç nimet, lütuf ve kerem demektir” ibaresi geçmektedir. Birçok kilise babası da T harfiyle İsa'nın haça gerilmesi arasındaki ilişkiye değinmişlerdir. Bu figüre 2. yüzyıldan kalma zindanlarda sıkça rastlanmaktadır.[15] (Bkz. Şekil 12).
Şekil 13
13- Crux immisa veya Latin haçı Hıristiyanlık dünyasında çok yaygın olarak kullanılmakta ve İsa'nın bu şekildeki bir haçta öldüğüne inanılmaktadır. (Bkz. Şekil 13).
Şekil 14
14- Bizans haçı: Doğu Katolik ve Doğu Ortodoks Kiliselerince kullanılmakta ve üstteki ikinci haç INRI yazısını, alttaki de İsa'nın çarmıhta ayaklarını koyduğu yeri gösterir[16]. (Bkz. Şekil 14).
Şekil 15
15- Slav haçı: Doğu Katolik ve Rus Ortodoks Kiliseleri tarafından kullanılan ve Bizans haçına benzeyen bir semboldür. Tek farkı alttaki dayanağın diyagonal olmasıdır. Bu şekildeki yana yatış Mesih'in çarmıhta iken çektiği elem ve ızdırabın sonucudur. Ayrıca düşük tarafın günahkarları ve cehennemi, yüksek tarafın ise göğü ve cenneti işaret ettiğine inanılır. Diğer yandan düşük taraf İsa ile birlikte asılan kötü hırsızı, yüksek taraf ise, cennette onunla birlikte olacağına inanılan iyi hırsızı temsil etmektedir. (Bkz. Şekil 15).
Şekil 16
16- Yunan haçı: Hıristiyanlığın baskı gördüğü dönemlerde çok kolay saklanmaya müsait olması yönüyle öne çıkmış ve daha sonra da devam etmiştir. (Bkz. Şekil 16)
Şekil 17
17- Kudüs haçı: Haçlıların haçı olarak da adlandırılır. Avrupalılar Haçlı Seferleri esnasında Müslümanlarla savaşırken Hıristiyan askerlerin omuzlarında ve bayraklarında taşıdıkları bir haç sembolüdür. Beş Yunan haçından oluşmaktadır. (Bkz. Şekil 17).
Şekil 18
18- Malta haçı; şövalye Aziz Yuhanna'nın faaliyetlerini ve kuruluşunu temsil eder ki, Kudüs'e gelen Hıristiyan hacılara hizmet eden ve Haçlı Seferleri esnasında da askerlere yardımda bulunan bir kişidir. Haçın her bir ucundaki iki sivri yönlerin toplamı sekiz etmekte ve bu da İsa'nın Dağdaki Vaazı'nın ilk sekiz emrine delalet etmektedir.[17] Acı çekme, haçın alttaki ucu; umut, zirvesi; çaba, yatay kolun sol uç noktası ve inayet, kolun sağ uç noktası olarak da yorumlanmaktadır.[18] (Bkz. Şekil 18).
Şekil 19
19- Vaftiz haçı; iki Yunan haçının iç içe geçmiş şeklinden ibaret olup, Christ'in ilk harfi olan X, vaftizin ve yeniden doğuşun sembolüdür. İlk Hıristiyan yapılarında Yunanca Mesih (Xristos) isminin ilk harfini göstermek üzere X harfi bazen bir balık tarzında resmedilmiştir. Bazen de I ve X harfleri ki her ikisi de Yunanca Mesih İsa (Iesus Xristos) deyiminin ilk harfleri olarak kullanılmıştır.[19] (Bkz. Şekil 19).
Şekil 20
20- Calvari haçı; iman, ümit ve sevgiyi simgeleyen üç basamaklı bir haçtır. (Bkz. Şekil 20).
Şekil 21
21- İncil haçı; alttaki dört basamakla Dört İncili göstermektedir. (Bkz. Şekil 21).
Şekil 22
22- Crux decusatta veya Aziz Andrew haçı; Roma rakamlarından 10'u göstermekte ve bu din adamının bu tarzda bir haç taşımasından dolayı böyle adlandırılmıştır. (Bkz. Şekil 22).
Şekil 23
23- Kelt haçı; İrlanda ve İskoçya bölgelerinin Hıristiyanlaştırılmasını simgelemekte olan genellikle taştan haçlardır. (Bkz. Şekil 23).
Şekil 24
24- Petrus haçı; Aziz Petrus öldürüleceği zaman İsa'ya saygısından dolayı onun gerildiği haçın tam tersi bir haçı tercih etmiştir. Bu haç ters çevrilmiş bir Latin haçını andırmaktadır. Son dönemlerde Satanistler de bu haçı kullanmaya başlamışlardır. Çünkü Satanist akımların ayinlerinin bir çoğu, Katolik ayinlerinin alaya alınmış bir uygulamasıdır. Ters çevrilmiş haç, baş aşağı edilip hakarete uğratılmış İsa ve yakarışlarda Tanrı'nın yerine konmuş İblis bunun örneklerindendir.[20] (Bkz. Şekil 24).
Şekil 25
25- Papalık haçı; Papanın Roma'nın başpiskoposu, Batı'nın patriği ve havarilerin reisi Petrus'un varisi olması şeklindeki üçlü fonksiyonu temsil etmekte ve haçın üst ucunda üç yatay şerit bulunmaktadır.(Bkz. Şekil 25).
Şekil 26
26-Lorainne haçı; başpiskopos ve patrikler tarafından kullanılan üstte iki şeridi olan bir haçtır.(Bkz.Şekil 26).
Şekil 27
27- Çoban; bazı ilk dönem belgelerde İsa'ya işaret etmektedir. Buna göre İsa etrafında birçok hayvanların bulunduğu iyi bir çoban olarak resmedilmiştir. Genellikle kucağında bir veya bazen de sağında ve solunda altışar kuzu, üstünde de güvercin ve değişik kuşlarla gösterilir. (Bkz. Şekil 27).
Bunların dışında, göz (Tanrı'nın her şeyi bilip görmesi), alevler (Kutsal Ruh), kaya (bazen İsa, bazen de kilise), çan (bağlılık ve ihtimam), mum (İsa'nın dünyanın ışığı olması), buhur (İsa'nın fazilet ve marifeti, azizlerin duaları. Buhur ilahi otoritenin bir göstergesi olarak Yahudilik'te de önemli bir semboldür[21]), zeytinyağı (merhamet ve bağışlama) da Hıristiyanlıkta görülen diğer önemli dinsel semboller olarak öne çıkmaktadır.[22] Diğer yandan, Hıristiyan sanatında kutsal balık, şarap ve bir sepet ekmek Evharistiya'yı ve Son Akşam Yemeğini temsil etmektedir.[23]