Van'daki temel Ermeni yerleşim yerleri

Van'daki temel Ermeni yerleşim yerleri
Antik harabe Kilise ve manastirlar ayrica yazacagim iran sinirindaki caldiran ozalp saray baskale ilceleri ayrica irdelenecektir

Ayanis (şimdi Ağartı)

Alür (şimdi Alaköy): 1.955 Ermeni (343 kilise mensubu)

Aghçaviran (şimdi Akçaören): 147 Ermeni (32 kilise mensubu) ve 19 Kürt (4 kilise mensubu)
Amenaşad (şimdi Arısu): 304 Ermeni (40 kilise mensubu)
Amuk/Amgupert (şimdi Yeşilsu): 212 Ermeni (40 kilise mensubu)
Anavank (şimdi Dibekdüzü): 254 Ermeni (50 kilise mensubu)
Ankgh/Engil (şimdi Dönemeç): 678 Ermeni (108 kilise mensubu), Aziz Meryem Ana Manastırı, Aziz Kevork Kilisesi
Angışdants (şimdi Parmakkapı): 411 Ermeni (67 kilise mensubu) ve 17 Kürt (3 kilise mensubu), Kutsal Diriliş Kilisesi
Asbaşin/Asdvadzaşen (şimdi Çavuştepe): 351 Ermeni (48 kilise mensubu) ve 248 Kürt (47 kilise mensubu), Kutsal Diriliş Kilisesi
Asdvadzadzin/Mirek (şimdi Ermişler): 462 Ermeni (63 kilise mensubu)
Ader (şimdi Yaylıkaya): 444 Ermeni (71 kilise mensubu)
Adigözel (şimdi Adıgüzel): 226 Ermeni (31 kilise mensubu)
Adnagants (şimdi Yeniköşk): 247 Ermeni (31 kilise mensubu)
Aregh/Arikhan (şimdi Bozyiğit): 192 Ermeni (28 kilise mensubu) ve 34 Kürt (7 kilise mensubu), Aziz Vartan ve Aziz Apraham Manastırları
Arcişag (şimdi Erçek): 1.170 Ermeni (189 kilise mensubu)
Ardamed (şimdi Edremit): 720 Ermeni (130 kilise mensubu) ve 2.400 Kürt (420 kilise mensubu)
Ardavez (şimdi Değirmenözü): 118 Ermeni (15 kilise mensubu) ve 11 Kürt (2 kilise mensubu)
Avants (şimdi İskele): 1.592 Ermeni (339 kilise mensubu)
Panzavank/Panzis Manastır (şimdi Özyurt): 28 Ermeni (1 kilise mensubu)
Pans (şimdi Çolpan): 69 Ermeni (8 kilise mensubu) ve 104 Kürt (20 kilise mensubu)
Pert/Norkügh (şimdi Çitören): 210 Ermeni (30 kilise mensubu)
Pertag (şimdi Doğanlar)
Yegmal: 266 Ermeni (31 kilise mensubu)
Zaranis (şimdi Arıtoprak): 240 Ermeni (37 kilise mensubu) ve 11 Kürt (2 kilise mensubu)
Zırvatants (şimdi Karpuzalan)
Zevig: 285 kişi (49 kilise mensubu), Aziz Meryem Ana Kilisesi
Züistan (şimdi Elmalık): 530 Ermeni (80 kilise mensubu) ve 280 Kürt (40 kilise mensubu)
Everek (şimdi Alabayır): 1.061 Ermeni (187 kilise mensubu)
Eremir (şimdi Otbiçer): 432 Ermeni (82 kilise mensubu)
Ererin (şimdi Doyönü): 938 Ermeni (151 kilise mensubu), bir manastır
Ermants (şimdi Gövelek): 24 Ermeni (3 kilise mensubu) ve 250 Kürt (50 kilise mensubu)
Tarapeg/Tevfikbeg (şimdi Derebey): 243 Ermeni (37 kilise mensubu) ve 104 Kürt (20 kilise mensubu)
Tarmar (şimdi Değirmenköy): 482 Ermeni (68 kilise mensubu) ve 75 Kürt (15 kilise mensubu)
Tırkaşen (şimdi Uyurveren): 60 Ermeni (12 kilise mensubu) ve 41 Kürt (3 kilise mensubu)
İşkhanikom (şimdi Bakımlı): 409 kişi (70 kilise mensubu), bir manastır: Aziz Meryem Ana veya Karavank
Lamzgerd (şimdi Kıratlı): 206 Ermeni (35 kilise mensubu)
Lezk (şimdi Kalecig): 1.178 Ermeni (192 kilise mensubu), bir kilise Aziz Meryem Ana
Lim (şimdi Karakoç): 143 Ermeni (22 kilise mensubu) ve 175 Kürt (35 kilise mensubu)
Lim çöl (şimdi Adır): 5 Ermeni (1 kilise mensubu)
Kharagonis (şimdi Karagündüz): 219 Ermeni (36 kilise mensubu), bir kilise Aziz Meryem Ana
Kharagants (şimdi Enginsu): 1.525 Ermeni (230 kilise mensubu)
Kharnik (şimdi Değirmendüzü)
Khavents (şimdi Atmaca): 633 Ermeni (106 kilise mensubu)
Khek (şimdi Yatağan): 219 Ermeni (34 kilise mensubu), Aziz Kevork Manastırı
Khıjişg (şimdi Halkalı): 775 Ermeni (132 kilise mensubu)
Khosb (şimdi Sakalar): 291 Ermeni (52 kilise mensubu) ve 19 Kürt (3 kilise mensubu), Aziz Meryem Ana Manastırı
Khorkom (şimdi Dilkaya): 435 Ermeni (65 kilise mensubu), Aziz Vartan Manastırı ve Vart-Badrig Kilisesi
Khıreşig (şimdi Dilimli)
Dzagdar/Zikter (şimdi Tevekli): 231 Ermeni (38 kilise mensubu)
Gezeltaş (şimdi Kızıltaş): 314 Ermeni (51 kilise mensubu) ve 32 Kürt (6 kilise mensubu), Kutsal Teslis Kilisesi
Gentanants (şimdi Kavurma)
Gem (şimdi Köprüler): 547 Ermeni (100 kilise mensubu), Aziz Tateos Kilisesi ve bir manastır
Göltaşi (şimdi Çiçekli): 91 Ermeni (15 kilise mensubu) ve 209 Kürt (40 kilise mensubu)
Gusnents (şimdi Kasımoğlu): 825 Ermeni (138 kilise mensubu)
Gıghzi (şimdi Körpünar): 312 Ermeni (44 kilise mensubu) ve 60 Kürt (12 kilise mensubu)
Goghpants/Kobanis (şimdi Sarmaç): 218 Ermeni (32 kilise mensubu)
Gurubaş (şimdi Kurubaş): 698 Ermeni (108 kilise mensubu)
Gıduts çöl/Çarkhapan (şimdi Çarpanak) – 82 Ermeni (10 kilise mensubu), manastır ve okul
Hazara (şimdi Kayaboyun): 305 Ermeni (45 kilise mensubu)
Haşpışad Varin (şimdi Aşağı Gölalan): 126 Ermeni (18 kilise mensubu) ve 200 Kürt (25 kilise mensubu)

Van Aykesdan'dan bir manzara (Kaynak: Mişel Pabucyan arşivi)
Haşpışad Verin (şimdi Yukarı Gölalan)
Hindisdan (şimdi Erkaldı): 209 Ermeni (37 kilise mensubu) ve 30 Kürt (6 kilise mensubu), Aziz Meryem Ana Kilisesi
Hirc (şimdi Köklü): 205 Ermeni (30 kilise mensubu) ve 356 Kürt (68 kilise mensubu), bir kilise
Tsorovants/Huravanis (şimdi Kavuncu): Ermeni-Kürt nüfus; 100 Ermeni (14 kilise mensubu) ve 240 Kürt (40 kilise mensubu)
Ghezılça (şimdi Kozluca): 423 Ermeni (65 kilise mensubu)
Canik (şimdi Gedikbulak): 714 Ermeni (100 kilise mensubu)
Maşdag/Meşgeldek (şimdi Gölkaşı): 394 Ermeni (64 kilise mensubu) ve 66 Kürt (9 kilise mensubu), Aziz Meryem Ana Kilisesi
Marmet (şimdi Topaktaş): 811 Ermeni (153 kilise mensubu)
Mars (şimdi Andaç): 1.100 Ermeni (209 kilise mensubu), bir kilise
Mekhgner (şimdi Gölyazı): 308 Ermeni (48 kilise mensubu)
Mergançugh (şimdi Meydancık): 56 Ermeni (8 kilise mensubu) ve 53 Kürt (10 kilise mensubu)
Nanik (şimdi Çakınlı)
Nabat (şimdi Çomaklı): 165 Ermeni (25 kilise mensubu)
Norkügh (şimdi Yolaşan): 513 Ermeni (88 kilise mensubu) ve 10 Kürt (2 kilise mensubu), Kutsal Diriliş Kilisesi
Norşen (şimdi Kumluca): 270 Ermeni (45 kilise mensubu)
Norovants (şimdi Esenpınar): 215 Ermeni (37 kilise mensubu)
Şahbaghi (şimdi Beyüzümü): 895 Ermeni (167 kilise mensubu)
Şahkelti (şimdi Şahgeldi): 156 Ermeni (22 kilise mensubu)
Şamşatin (şimdi Şemsettin): 465 Ermeni (70 kilise mensubu)
Şuşants (şimdi Kevenli): 559 Ermeni (80 kilise mensubu)
Vosgepag (şimdi Beşçatak): 270 Ermeni (45 kilise mensubu)
Urtug/Ortik (şimdi Işıkpınar): 247 Ermeni (42 kilise mensubu) ve 5 Kürt (1 kilise mensubu)
Çopanoğlu (şimdi Çobanoğlu): 168 Ermeni (26 kilise mensubu) ve 120 Kürt (15 kilise mensubu)
Beghazik (şimdi Aşağı Çitli): 98 Ermeni (15 kilise mensubu)
Bıltents (şimdi Aladüz): 386 Ermeni (65 kilise mensubu), Kutsal Diriliş Kilisesi
Boghants (şimdi Aşıt): 451 Ermeni (71 kilise mensubu)
Çıraşen/Şeykhatiye (şimdi Otluca): 475 Ermeni (76 kilise mensubu)
Satibeg (şimdi Satıbey): 56 Ermeni (7 kilise mensubu) ve 180 Kürt (36 kilise mensubu)
Sevakrag (şimdi Ayazpınar): 16 Ermeni (2 kilise mensubu) ve 133 Kürt (25 kilise mensubu)
Sevan (şimdi Ortanca): 439 Ermeni (67 kilise mensubu) ve 300 Kürt (60 kilise mensubu)
Sıghka (şimdi Bostaniçi): 660 Ermeni (104 kilise mensubu)
Sosrat/Sorsurat (şimdi Tabanlı): 251 Ermeni (42 kilise mensubu)
Aziz Vartan/Suvartan (şimdi Kıyıcak): 114 kişi (18 kilise mensubu); bir manastır bulunmaktadır
Varak/Yedikilise (şimdi Bakraçlı) – 80 Ermeni (1 kilise mensubu), manastır ve okul
Daghveran (şimdi Dağören): 244 Ermeni (37 kilise mensubu) ve 11 Kürt (2 kilise mensubu)
Derlaşen (şimdi Yumrutepe): 657 Ermeni (95 kilise mensubu)
Doni (şimdi Gölardı): 198 Ermeni (25 kilise mensubu) ve 34 Kürt (7 kilise mensubu)
Paytag/Bayrek (şimdi Özkaynak): 195 Ermeni (28 kilise mensubu)
Pirgarir (şimdi Pirgarip): 373 Ermeni (57 kilise mensubu)
Poghants/Poghanis (şimdi Aşıt)
Kasr/Kasrik (şimdi Taşkonak): 235 Ermeni (40 kilise mensubu) ve 49 Kürt (9 kilise mensubu)
Karavants/Karevanis (şimdi Çayırbaşı): 14 Ermeni (2 kilise mensubu) ve 42 Kürt (12 kilise mensubu), Aziz Sarkis Manastırı
Kerdzod (şimdi Uluşar): 637 Ermeni (104 kilise mensubu) ve 52 Kürt (12 kilise mensubu), Kutsal Diriliş Kilisesi
Köşk (şimdi Yeniköşk): 232 Ermeni (40 kilise mensubu), Aziz Kevork Kilisesi
Köçani (şimdi Güveçli): 705 Ermeni (111 kilise mensubu)
Koms/Komk (şimdi Oçaklı): 340 Ermeni (53 kilise mensubu)
Koç: 137 Ermeni (26 kilise mensubu)
Farugh (şimdi Köşebaşı): 210 Ermeni (35 kilise mensubu) ve 82 Kürt (15 kilise mensubu) [22].
Gozlem fikir genelkultur amacli konudur

Antik harabe ve gunumuzde bilinmeyen Kiliselerin bir bolumunu altta yazdim

Averag/Alabayır
187 hane, 1061 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi (kagir). 1850’li yılların ortalarında cemaate üç papaz hizmet vermekteydiler [46].
Adıgüzel
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarınfa bir papaz cemaate hizmet sunmaktaydı [47].
Alür/Alaköy
343 hane, 1955 Ermeni.
S. Krikor Lusavoriç, S. Stepannos (1911’de inşa edilmiş) ve S. Naregatsi kiliseleri. 1850’lerin ortalarında köyde üç papaz görev yapmaktaydı. Soykırım arifesinde köydeki papaz sayısı dörttü: Papaz Garabed Tuigyan (1915’te öldürülür), Papaz Hovhannes Der-Hovhannesyan (1915’te öldürülür), Papaz Sarkis Der-Sarkisyan, Papaz Stepanos Prudyan [48].
Ağçaveran/Akçaören
32 hane, 147 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi [49]. 1850’lerin ortalarında cemaatin herhangi bir kilisesi ve papazı yoktu [50].
Amenaşad/Arısu
40 hane, 204 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (geçmişte manastır olmuştur). Soykırım arifesinde cemaate hizmet sunan ruhani Papaz Simon Yeğyazaryan’dı [51].
Amgupert (Amuk, Norkeğ)/Yeşilsu
30 hane, 210 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi [52].

Amgupert (Yeşilsu) Köyü kayalıkları üzerinde bulunan bir yazıt (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik).
Annavank/Dibekdüzü
50 hane, 254 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahçap damlı. Soykırım arifesinde köyde hizmet veren ruhani Papaz Hovagim Haçaduryan’dı [53].
Asdvadzadzin (Diramayr)/Ermişler
63 hane, 462 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Hatun Diramayr). Geçmişte manastırdı. Beyaz ve ihtişamlı bir kubbeye sahip olduğu için estetik anlamda güzel inşa edilmiş bir bina olarak anılmakta. Rivayete göre, manastırın bulunduğu yerde eskiden bir pagan mabedi vardı. Orada görevli Şirag, Zirag ve Minag adlı üç kardeş ruhani, Havari Aziz Tadeus veya Aziz Nerses Pertev’in vaazi sonrasında Hristiyanlığa geçmişlerdir [54].
1883’te Manuel Mirakhoryan kilisede iki papazın görev yaptığını aktarıyor. Kilisenin bitişiğinde 35-40 öğrencisi olan bir ilkokul vardı [55].
Meryem Ana Yortusu kilisenin adak günüydü. O gün çevre köylerden, İran ve Rusya’dan gelen yaklaşık 8-10 bin kişiden oluşan ziyaretçi kalabalığı kiliseye akın ederdi. Ziyaretçiler arasında bir çok Kürt, Türk ve Süryani de olurdu [56].
Ader/Yaylıyaka
71 hane, 444 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (ahşap çatılı) (farklı kaynaklarda ise S. Asdvadzadzin olarak geçiyor [57]). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [58].
Adnagants/Yeniköşk
31 hane, 247 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [59].
Paytag/Özkaynak
28 hane, 195 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı) [60].
Gölu/Göllü
15 hane, 91 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi [61]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [62].
Koms/Emek
53 hane, 340 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (Ahşap damlı) [63]. Cemaatin hizmetinde olan ruhani Papaz Margos [64].
Güsnents/Kasımoğlu
138 hane, 825 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte iki papaz görev yapmaktaydı [65].
Tarapeg/Derebey
37 hane, 243 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet sunmaktaydı [66].
Yegmal
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (farklı kaynaklara göre S. Kevork (ahşap damlı) [67]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhani Papaz krikor Hagopyan’dı [68].
Ererin/Dağönü
151 hane, 938 Ermeni.
S. Hovhannes ve Stepannos kiliseleri. 1850’li yılların ortalarında cemaate 3 papaz hizmet vermekteydi [69].
Khavents (Havents)/Ağartı
106 hane, 633 Ermeni.
S. Giragos kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet vermekteydi [70]: Soykırım arifesinde Papaz Apraham Der-Hovhannisyan ve Papaz Garabed Der-Kevorkyan cemaate hizmet sunan ruhanilerdi [71].
Khijig/Halkalı
132 hane, 775 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında 6 papaz cemaate hizmet etmekteydi. Şeg (Kızıl) adlı bir İncil bu kilisede muhafaza edilirdi [73].
Dzagtar/Tevekli
38 hane, 231 Ermeni.
S. Kevork Kilisesi (Ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [74].
Goc
26 hane, 137 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi [75]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [76].
Marmed/Topaktaş
153 hane, 811 Ermeni.
S. Kevok kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin iki papazı vardı [77]. Soykırım arifesinde göreb yapan ruhaniler şunlardı: Papaz Hagop Der-Hagopyan, Papaz Mardiros Der-Garabedyan, Papaz Nerses Tavityan [78].
Norşen/Kumluca
45 hane, 270 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [79].
Norovants/Esenpınar
37 hane, 215 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte bir papaz bulunmaktaydı [80].
Şahgeldi (Şenig)
22 hane, 156 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [81].
Boğants/Aşıt
71 hane, 451 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [82].
Canik/Gedikbulak
100 hane, 714 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [83]. Cemaate hizmet veren ruhani Papaz Hovhannes’di [84].
Çikraşen/Otluca
76 hane, 475 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı) [85]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhaniler Papaz Hagop Giragosyan ve Papa Sahag Markaryan’dı [86].
Sosrat (Dzordzorapert)/Tabanlı
42 hane, 251 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında bir papaz hizmet etmekteydi [87].
Dırlaşen
95 hane, 657 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında 3 papaz cemaate hizmet etmekteydi [88]: Soykırım öncesinde burada hizmet edev ruhani Papaz Simon Haçaduryan’dı [89].
Pirgarip
57 hane, 373 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı. 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet etmekteydi [90].
Köçani/Güveçli
111 hane, 705 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Ahşap damlı) [91]: Soykırım arifesinde hizmet eden ruhaniler Papaz Hovhannes ve Kevork’du [92].
Köpriköy
3 hane, 21 Ermeni.
Kilisesi yoktu. Cemaatin ruahni ihtiyaçlarını Dırlaşen’de ikamet eden Papaz Simon karşılardı [94].
Arcak/Erçek

180 hane, 1170 Ermeni.
S. Kevork kilisesi 1878’te, Şeyh Celaleddin’in çeteleri tarafından yakılan aynı adlı eski kilisenin temelleri üzerinde inşa edilmişti. Kubbesi vardı, temelleri taş, duvarları ise tuğladandı. “Büyük ve aydınlık” olarak tasvir edilmiş. Kiliseden ayrı, küçük bir çan kulesine sahipti.
Arcak kilisesinde iki papaz görevliydi [2].
Köyde “Eski Haçlar” adında geniş bir mezarlık ve 3 tane de Tukhmanug adlı adak yeri vardı. Komşu Kırtvan Kürt köyü yakınlarında S. Sarkis manastırının harabeleri vardı [3].
Boğazkesen

12 hane, 84 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesine sahipti (ahşap damlı). 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [4].
Zarants/Arıtoprak

37 hane, 240 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [5].

Lim/Karakoç

22 hane, 143 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortasında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [6].
Kharagonis/Karagündüz

230 hane, 1525 Ermeni.
S. Teotoros Kilisesi (kagir): 1850’lerin ortasında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [7]: Yerleşim yeri civarında S. Santukhd, Kuşa, Karakilise harap kiliseler, adak yeri olan S. Sarkis şapeli vardı. XVI. yy. büyük Ermeni şairi Nahabed Kuçak’ın burada doğduğu rivayet edilir [8].
Kartalan

3 hane, 21 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [9].
Kızılca/Kozluca

65 hane, 423 Ermeni.
1850’lerin ortalarında cemaat kiliseye sahip değildi. Daha sonra inşa edilen kilisenin adı meçhul [10].


Hazara/Kayaboyun

45 hane, 305 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [11].
Haşpışad/Aşağı Gölalan

18 hane, 126 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [12].
Haspısdan/Bölekli

22 hane, 154 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [13].


Mandan/Mendil

60 hane, 390 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [14].
Yalguzağaç

7 hane, 49 Ermeni.
Kilise [15].
Nabat/Çomaklı

25 hane, 165 Ermeni.
S. Harutyun kilisesi (ahşap damlı) [16].
Şamşadin/Şemsettin

70 hane, 465 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [17].
Çakmak/Çemikh

12 hane, 78 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [18].
Sevan/Ortanca

67 hane, 439 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [19].
Dağveren/Dağören

37 hane, 244 Ermeni.
S. Hovhannes kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [20].

Mal bulanındır' Alıntı:

Antik harabe ve gunumuzde bilinmeyen Kiliselerin bir bolumunu altta yazdim

Averag/Alabayır
187 hane, 1061 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi (kagir). 1850’li yılların ortalarında cemaate üç papaz hizmet vermekteydiler [46].
Adıgüzel
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarınfa bir papaz cemaate hizmet sunmaktaydı [47].
Alür/Alaköy
343 hane, 1955 Ermeni.
S. Krikor Lusavoriç, S. Stepannos (1911’de inşa edilmiş) ve S. Naregatsi kiliseleri. 1850’lerin ortalarında köyde üç papaz görev yapmaktaydı. Soykırım arifesinde köydeki papaz sayısı dörttü: Papaz Garabed Tuigyan (1915’te öldürülür), Papaz Hovhannes Der-Hovhannesyan (1915’te öldürülür), Papaz Sarkis Der-Sarkisyan, Papaz Stepanos Prudyan [48].
Ağçaveran/Akçaören
32 hane, 147 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi [49]. 1850’lerin ortalarında cemaatin herhangi bir kilisesi ve papazı yoktu [50].
Amenaşad/Arısu
40 hane, 204 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (geçmişte manastır olmuştur). Soykırım arifesinde cemaate hizmet sunan ruhani Papaz Simon Yeğyazaryan’dı [51].
Amgupert (Amuk, Norkeğ)/Yeşilsu
30 hane, 210 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi [52].

Amgupert (Yeşilsu) Köyü kayalıkları üzerinde bulunan bir yazıt (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik).
Annavank/Dibekdüzü
50 hane, 254 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahçap damlı. Soykırım arifesinde köyde hizmet veren ruhani Papaz Hovagim Haçaduryan’dı [53].
Asdvadzadzin (Diramayr)/Ermişler
63 hane, 462 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Hatun Diramayr). Geçmişte manastırdı. Beyaz ve ihtişamlı bir kubbeye sahip olduğu için estetik anlamda güzel inşa edilmiş bir bina olarak anılmakta. Rivayete göre, manastırın bulunduğu yerde eskiden bir pagan mabedi vardı. Orada görevli Şirag, Zirag ve Minag adlı üç kardeş ruhani, Havari Aziz Tadeus veya Aziz Nerses Pertev’in vaazi sonrasında Hristiyanlığa geçmişlerdir [54].
1883’te Manuel Mirakhoryan kilisede iki papazın görev yaptığını aktarıyor. Kilisenin bitişiğinde 35-40 öğrencisi olan bir ilkokul vardı [55].
Meryem Ana Yortusu kilisenin adak günüydü. O gün çevre köylerden, İran ve Rusya’dan gelen yaklaşık 8-10 bin kişiden oluşan ziyaretçi kalabalığı kiliseye akın ederdi. Ziyaretçiler arasında bir çok Kürt, Türk ve Süryani de olurdu [56].
Ader/Yaylıyaka
71 hane, 444 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (ahşap çatılı) (farklı kaynaklarda ise S. Asdvadzadzin olarak geçiyor [57]). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [58].
Adnagants/Yeniköşk
31 hane, 247 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [59].
Paytag/Özkaynak
28 hane, 195 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı) [60].
Gölu/Göllü
15 hane, 91 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi [61]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [62].
Koms/Emek
53 hane, 340 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (Ahşap damlı) [63]. Cemaatin hizmetinde olan ruhani Papaz Margos [64].
Güsnents/Kasımoğlu
138 hane, 825 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte iki papaz görev yapmaktaydı [65].
Tarapeg/Derebey
37 hane, 243 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet sunmaktaydı [66].
Yegmal
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (farklı kaynaklara göre S. Kevork (ahşap damlı) [67]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhani Papaz krikor Hagopyan’dı [68].
Ererin/Dağönü
151 hane, 938 Ermeni.
S. Hovhannes ve Stepannos kiliseleri. 1850’li yılların ortalarında cemaate 3 papaz hizmet vermekteydi [69].
Khavents (Havents)/Ağartı
106 hane, 633 Ermeni.
S. Giragos kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet vermekteydi [70]: Soykırım arifesinde Papaz Apraham Der-Hovhannisyan ve Papaz Garabed Der-Kevorkyan cemaate hizmet sunan ruhanilerdi [71].
Khijig/Halkalı
132 hane, 775 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında 6 papaz cemaate hizmet etmekteydi. Şeg (Kızıl) adlı bir İncil bu kilisede muhafaza edilirdi [73].
Dzagtar/Tevekli
38 hane, 231 Ermeni.
S. Kevork Kilisesi (Ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [74].
Goc
26 hane, 137 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi [75]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [76].
Marmed/Topaktaş
153 hane, 811 Ermeni.
S. Kevok kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin iki papazı vardı [77]. Soykırım arifesinde göreb yapan ruhaniler şunlardı: Papaz Hagop Der-Hagopyan, Papaz Mardiros Der-Garabedyan, Papaz Nerses Tavityan [78].
Norşen/Kumluca
45 hane, 270 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [79].
Norovants/Esenpınar
37 hane, 215 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte bir papaz bulunmaktaydı [80].
Şahgeldi (Şenig)
22 hane, 156 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [81].
Boğants/Aşıt
71 hane, 451 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [82].
Canik/Gedikbulak
100 hane, 714 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [83]. Cemaate hizmet veren ruhani Papaz Hovhannes’di [84].
Çikraşen/Otluca
76 hane, 475 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı) [85]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhaniler Papaz Hagop Giragosyan ve Papa Sahag Markaryan’dı [86].
Sosrat (Dzordzorapert)/Tabanlı
42 hane, 251 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında bir papaz hizmet etmekteydi [87].
Dırlaşen
95 hane, 657 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında 3 papaz cemaate hizmet etmekteydi [88]: Soykırım öncesinde burada hizmet edev ruhani Papaz Simon Haçaduryan’dı [89].
Pirgarip
57 hane, 373 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı. 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet etmekteydi [90].
Köçani/Güveçli
111 hane, 705 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Ahşap damlı) [91]: Soykırım arifesinde hizmet eden ruhaniler Papaz Hovhannes ve Kevork’du [92].
Köpriköy
3 hane, 21 Ermeni.
Kilisesi yoktu. Cemaatin ruahni ihtiyaçlarını Dırlaşen’de ikamet eden Papaz Simon karşılardı [94].
Arcak/Erçek

180 hane, 1170 Ermeni.
S. Kevork kilisesi 1878’te, Şeyh Celaleddin’in çeteleri tarafından yakılan aynı adlı eski kilisenin temelleri üzerinde inşa edilmişti. Kubbesi vardı, temelleri taş, duvarları ise tuğladandı. “Büyük ve aydınlık” olarak tasvir edilmiş. Kiliseden ayrı, küçük bir çan kulesine sahipti.
Arcak kilisesinde iki papaz görevliydi [2].
Köyde “Eski Haçlar” adında geniş bir mezarlık ve 3 tane de Tukhmanug adlı adak yeri vardı. Komşu Kırtvan Kürt köyü yakınlarında S. Sarkis manastırının harabeleri vardı [3].
Boğazkesen

12 hane, 84 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesine sahipti (ahşap damlı). 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [4].
Zarants/Arıtoprak

37 hane, 240 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [5].

Lim/Karakoç

22 hane, 143 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortasında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [6].
Kharagonis/Karagündüz

230 hane, 1525 Ermeni.
S. Teotoros Kilisesi (kagir): 1850’lerin ortasında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [7]: Yerleşim yeri civarında S. Santukhd, Kuşa, Karakilise harap kiliseler, adak yeri olan S. Sarkis şapeli vardı. XVI. yy. büyük Ermeni şairi Nahabed Kuçak’ın burada doğduğu rivayet edilir [8].
Kartalan

3 hane, 21 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [9].
Kızılca/Kozluca

65 hane, 423 Ermeni.
1850’lerin ortalarında cemaat kiliseye sahip değildi. Daha sonra inşa edilen kilisenin adı meçhul [10].


Hazara/Kayaboyun

45 hane, 305 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [11].
Haşpışad/Aşağı Gölalan

18 hane, 126 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [12].
Haspısdan/Bölekli

22 hane, 154 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [13].


Mandan/Mendil

60 hane, 390 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [14].
Yalguzağaç

7 hane, 49 Ermeni.
Kilise [15].
Nabat/Çomaklı

25 hane, 165 Ermeni.
S. Harutyun kilisesi (ahşap damlı) [16].
Şamşadin/Şemsettin

70 hane, 465 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [17].
Çakmak/Çemikh

12 hane, 78 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [18].
Sevan/Ortanca

67 hane, 439 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [19].
Dağveren/Dağören

37 hane, 244 Ermeni.
S. Hovhannes kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [20].

Genişletmek için tıkla ...

Us

Mal bulanındır' Alıntı:

Antik harabe ve gunumuzde bilinmeyen Kiliselerin bir bolumunu altta yazdim

Averag/Alabayır
187 hane, 1061 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi (kagir). 1850’li yılların ortalarında cemaate üç papaz hizmet vermekteydiler [46].
Adıgüzel
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarınfa bir papaz cemaate hizmet sunmaktaydı [47].
Alür/Alaköy
343 hane, 1955 Ermeni.
S. Krikor Lusavoriç, S. Stepannos (1911’de inşa edilmiş) ve S. Naregatsi kiliseleri. 1850’lerin ortalarında köyde üç papaz görev yapmaktaydı. Soykırım arifesinde köydeki papaz sayısı dörttü: Papaz Garabed Tuigyan (1915’te öldürülür), Papaz Hovhannes Der-Hovhannesyan (1915’te öldürülür), Papaz Sarkis Der-Sarkisyan, Papaz Stepanos Prudyan [48].
Ağçaveran/Akçaören
32 hane, 147 Ermeni.
S. Stepanos Kilisesi [49]. 1850’lerin ortalarında cemaatin herhangi bir kilisesi ve papazı yoktu [50].
Amenaşad/Arısu
40 hane, 204 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (geçmişte manastır olmuştur). Soykırım arifesinde cemaate hizmet sunan ruhani Papaz Simon Yeğyazaryan’dı [51].
Amgupert (Amuk, Norkeğ)/Yeşilsu
30 hane, 210 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi [52].

Amgupert (Yeşilsu) Köyü kayalıkları üzerinde bulunan bir yazıt (Kaynak: Mıkhitaryan Cemaati, Aziz Lazarus, Venedik).
Annavank/Dibekdüzü
50 hane, 254 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahçap damlı. Soykırım arifesinde köyde hizmet veren ruhani Papaz Hovagim Haçaduryan’dı [53].
Asdvadzadzin (Diramayr)/Ermişler
63 hane, 462 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Hatun Diramayr). Geçmişte manastırdı. Beyaz ve ihtişamlı bir kubbeye sahip olduğu için estetik anlamda güzel inşa edilmiş bir bina olarak anılmakta. Rivayete göre, manastırın bulunduğu yerde eskiden bir pagan mabedi vardı. Orada görevli Şirag, Zirag ve Minag adlı üç kardeş ruhani, Havari Aziz Tadeus veya Aziz Nerses Pertev’in vaazi sonrasında Hristiyanlığa geçmişlerdir [54].
1883’te Manuel Mirakhoryan kilisede iki papazın görev yaptığını aktarıyor. Kilisenin bitişiğinde 35-40 öğrencisi olan bir ilkokul vardı [55].
Meryem Ana Yortusu kilisenin adak günüydü. O gün çevre köylerden, İran ve Rusya’dan gelen yaklaşık 8-10 bin kişiden oluşan ziyaretçi kalabalığı kiliseye akın ederdi. Ziyaretçiler arasında bir çok Kürt, Türk ve Süryani de olurdu [56].
Ader/Yaylıyaka
71 hane, 444 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (ahşap çatılı) (farklı kaynaklarda ise S. Asdvadzadzin olarak geçiyor [57]). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [58].
Adnagants/Yeniköşk
31 hane, 247 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [59].
Paytag/Özkaynak
28 hane, 195 Ermeni.
S. Asdvadzadzin Kilisesi (ahşap çatılı) [60].
Gölu/Göllü
15 hane, 91 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi [61]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [62].
Koms/Emek
53 hane, 340 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (Ahşap damlı) [63]. Cemaatin hizmetinde olan ruhani Papaz Margos [64].
Güsnents/Kasımoğlu
138 hane, 825 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte iki papaz görev yapmaktaydı [65].
Tarapeg/Derebey
37 hane, 243 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet sunmaktaydı [66].
Yegmal
31 hane, 226 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (farklı kaynaklara göre S. Kevork (ahşap damlı) [67]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhani Papaz krikor Hagopyan’dı [68].
Ererin/Dağönü
151 hane, 938 Ermeni.
S. Hovhannes ve Stepannos kiliseleri. 1850’li yılların ortalarında cemaate 3 papaz hizmet vermekteydi [69].
Khavents (Havents)/Ağartı
106 hane, 633 Ermeni.
S. Giragos kilisesi (Ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet vermekteydi [70]: Soykırım arifesinde Papaz Apraham Der-Hovhannisyan ve Papaz Garabed Der-Kevorkyan cemaate hizmet sunan ruhanilerdi [71].
Khijig/Halkalı
132 hane, 775 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında 6 papaz cemaate hizmet etmekteydi. Şeg (Kızıl) adlı bir İncil bu kilisede muhafaza edilirdi [73].
Dzagtar/Tevekli
38 hane, 231 Ermeni.
S. Kevork Kilisesi (Ahşap çatılı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [74].
Goc
26 hane, 137 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi [75]. 1850’lerin ortalarında köyde kilise yoktu [76].
Marmed/Topaktaş
153 hane, 811 Ermeni.
S. Kevok kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin iki papazı vardı [77]. Soykırım arifesinde göreb yapan ruhaniler şunlardı: Papaz Hagop Der-Hagopyan, Papaz Mardiros Der-Garabedyan, Papaz Nerses Tavityan [78].
Norşen/Kumluca
45 hane, 270 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında cemaatin bir papazı vardı [79].
Norovants/Esenpınar
37 hane, 215 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı). 1850’lerin ortalarında cemaatte bir papaz bulunmaktaydı [80].
Şahgeldi (Şenig)
22 hane, 156 Ermeni.
S. Stepannos Kilisesi (kagir yapı) [81].
Boğants/Aşıt
71 hane, 451 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [82].
Canik/Gedikbulak
100 hane, 714 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [83]. Cemaate hizmet veren ruhani Papaz Hovhannes’di [84].
Çikraşen/Otluca
76 hane, 475 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (kagir yapı) [85]. Soykırım arifesinde görev yapan ruhaniler Papaz Hagop Giragosyan ve Papa Sahag Markaryan’dı [86].
Sosrat (Dzordzorapert)/Tabanlı
42 hane, 251 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı). 1850’lerin ortalarında bir papaz hizmet etmekteydi [87].
Dırlaşen
95 hane, 657 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında 3 papaz cemaate hizmet etmekteydi [88]: Soykırım öncesinde burada hizmet edev ruhani Papaz Simon Haçaduryan’dı [89].
Pirgarip
57 hane, 373 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı. 1850’lerin ortalarında cemaate bir papaz hizmet etmekteydi [90].
Köçani/Güveçli
111 hane, 705 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (Ahşap damlı) [91]: Soykırım arifesinde hizmet eden ruhaniler Papaz Hovhannes ve Kevork’du [92].
Köpriköy
3 hane, 21 Ermeni.
Kilisesi yoktu. Cemaatin ruahni ihtiyaçlarını Dırlaşen’de ikamet eden Papaz Simon karşılardı [94].
Arcak/Erçek

180 hane, 1170 Ermeni.
S. Kevork kilisesi 1878’te, Şeyh Celaleddin’in çeteleri tarafından yakılan aynı adlı eski kilisenin temelleri üzerinde inşa edilmişti. Kubbesi vardı, temelleri taş, duvarları ise tuğladandı. “Büyük ve aydınlık” olarak tasvir edilmiş. Kiliseden ayrı, küçük bir çan kulesine sahipti.
Arcak kilisesinde iki papaz görevliydi [2].
Köyde “Eski Haçlar” adında geniş bir mezarlık ve 3 tane de Tukhmanug adlı adak yeri vardı. Komşu Kırtvan Kürt köyü yakınlarında S. Sarkis manastırının harabeleri vardı [3].
Boğazkesen

12 hane, 84 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesine sahipti (ahşap damlı). 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [4].
Zarants/Arıtoprak

37 hane, 240 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerde bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [5].

Lim/Karakoç

22 hane, 143 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortasında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [6].
Kharagonis/Karagündüz

230 hane, 1525 Ermeni.
S. Teotoros Kilisesi (kagir): 1850’lerin ortasında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [7]: Yerleşim yeri civarında S. Santukhd, Kuşa, Karakilise harap kiliseler, adak yeri olan S. Sarkis şapeli vardı. XVI. yy. büyük Ermeni şairi Nahabed Kuçak’ın burada doğduğu rivayet edilir [8].
Kartalan

3 hane, 21 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [9].
Kızılca/Kozluca

65 hane, 423 Ermeni.
1850’lerin ortalarında cemaat kiliseye sahip değildi. Daha sonra inşa edilen kilisenin adı meçhul [10].


Hazara/Kayaboyun

45 hane, 305 Ermeni.
S. Haç kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [11].
Haşpışad/Aşağı Gölalan

18 hane, 126 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [12].
Haspısdan/Bölekli

22 hane, 154 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [13].


Mandan/Mendil

60 hane, 390 Ermeni.
S. Sarkis kilisesi. 1850’lerin ortalarında iki papaz cemaate hizmet etmekteydi [14].
Yalguzağaç

7 hane, 49 Ermeni.
Kilise [15].
Nabat/Çomaklı

25 hane, 165 Ermeni.
S. Harutyun kilisesi (ahşap damlı) [16].
Şamşadin/Şemsettin

70 hane, 465 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (ahşap damlı) [17].
Çakmak/Çemikh

12 hane, 78 Ermeni.
S. Asdvadzadzin kilisesi (ahşap damlı) [18].
Sevan/Ortanca

67 hane, 439 Ermeni.
S. Stepannos kilisesi (kagir): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [19].
Dağveren/Dağören

37 hane, 244 Ermeni.
S. Hovhannes kilisesi (ahşap damlı): 1850’lerin ortalarında bir papaz cemaate hizmet etmekteydi [20].

Genişletmek için tıkla ...

Ustam konu açamıyorum hata diyor.Elazığda nerelere bakabiliriz acaba.

Ermenilerin Van Gölü çevresindeki siyasî varlığı ile ilgili ilk bilgilere 9. yüzyılın ilk yarısından itibaren rastlanmaktadır. Bu yüzyılın ilk yarısında bölgede hâkim unsur Abbasîler olmasına rağmen, Abbasî-Bizans ve Abbasî-Ermeni prensleri mücadelesi görülür (Yıldız, 1980, s. 154).


Vanlı Ermeni Kadınlar
Van bölgesindeki Ermeni hanedanları, 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, hâkim devletlere bağlı olarak yarı bağımsız bir şekilde yaşamışlardır. 10. yüzyılın başlarında Sacoğlu hanedanından Emir Yusuf, Van ve Vastan’daki Grigoryan Ardzeruni hanedanını Bagrat hanedanı aleyhine destekleyerek, Gagık (Gagik)’a (904-936) Van Gölü doğusunda kendisine bağlı bir Ardzeruni Krallığı kurdurmuştur.

Van bölgesi 10. yüzyılda Sacoğlu (Sacid) Hanedanı, Ardzurini hanedanından Vaspurakan Ermeni Prensliği, Mervaniler ve Bizanslıların hâkimiyetinde kalmıştır. Türklerin akınları başlayınca Vaspurakan prensi Senekerim, Bizans imparatoru II. Basilizus ile anlaşarak Van’ı Bizans’a terk etmiş ve yaklaşık 14.000 Ermeni ile birlikte kendisine tahsis edilen Sivas ve Kayseri’ye gitmiştir. Böylece Van’daki Vaspurakan Ermeni Prensliği’ne son verilmiştir. Van’ı işgal eden Bizanslılar, civardaki Ermenilerin bir kısmını 1030 yılında Urfa’ya yerleştirmiştir.

Ermeni tarihçi Mateos bu tehcir olayını şöyle anlatır:

İktidarsız ve kadınlaşmış iğrenç Rum milleti Ermenistan’ın en cesur evlatlarını yurtlarından koparıp dağıttılar, milletimizi tahrip edip, Türklerin istilasını kolaylaştırdılar
(Süslü, 1995, s. 79).

Genişletmek için tıkla ...

Bizanslılar, Ermeniler ile aralarında mezhep farklılığından dolayı bunlara kin ve nefret duymuşlardır. Bölgeye girdikten sonra Ermeni halka zulmetmiş, ordularını dağıtmış, kumandanlarını ve dinî reislerini bölge dışına sürmüşlerdir (Uras, 1987, s. 76-77). Selçukluların Anadolu’yu fetih ve yurt tutma faaliyetlerine başladıkları sırada Van Gölü çevresinde hiçbir Ermeni siyasal gücü kalmamıştı.

11. yüzyılın ikinci yarısından sonra bölgede Türk hakimiyeti tesis edilmiştir. Selçukluların ardından 12. yüzyılda Ahlatşahlar bölgeye hâkim olmuşlardır. 13. yüzyılın başlarından sonra Van Gölü çevresi sırasıyla Eyyûbîler, Harzemşahlar, Anadolu Selçukluları, İlhanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safevilerin idaresinde kalmıştır. 1534 ve 1548 seferlerinin sonucunda Van, Adilcevaz, Ahlat ve Erciş Osmanlı hakimiyetine girmiştir.

Türk hâkimiyetine giriş sürecinde, bölgedeki Ermeniler bazen Bizans askerleriyle ittifak yaparak Türklere karşı, bazen de Bizans’ın kendilerine uyguladığı baskılar sebebiyle Türklerle birlikte hareket ederek Bizanslılara karşı savaşmışlardır. Türk hâkimiyetinin kesin olarak sağlanmasından sonra ise, Türklerin hoşgörülü ve adaletli yönetim anlayışından faydalanma yoluna gitmişlerdir (Süslü, 1990, s. 5; Sevim, 1983). Bu durum Osmanlılar döneminde de devam etmiştir. Van Gölü ve çevresinde neredeyse yok olma durumuna gelen Ermeniler, Türklerin bölgede hâkim unsur olması üzerine millî ve dinî benliklerini koruyarak yok olmaktan kurtulmuşlardır.

1548 yılında kurulan Van beylerbeyliğinin sancak sayısı, Osmanlı-Safevi siyasi münasebetlerinin seyrine göre şekillenmiştir. 16-18. yüzyıllarda eyaletin sancak sayısı, 13-34 arasında değişmiştir. Van, Adilcevaz, Bitlis, Erciş, Muş, Hakkâri, Mahmûdî, Hizan, Bargiri, Kârkâr, Şırvî, Kisan, Espayrid, Kotur ve Ağakis bu hareketlilikten en az etkilenen sancaklardır (Kılıç, 2001, s. 189-210).

Evliya Çelebi’ye göre 16-17. yüzyıllarda Van Gölü çevresindeki gayrimüslim nüfus tamamen Ermenilerden oluşmaktaydı. Van ve Bitlis şehirlerinde ise gayrimüslim unsur olarak sadece Ermeniler yaşamakta, Rûm, Yahudi, Frenk ve Kıptî’ye rastlanmamaktaydı (Evliya Çelebi, 1719-1720, vr. 224/b, 257/a). Evliya Çelebi’nin çağdaşı Tavernier ve 19. yüzyılın sonlarında Van şehrini ziyaret eden Lynch’in tespitleri de bu yöndedir (Tavernier, 1682, s. 307; Lynch, 1901, s. 412).

1537-1637 Döneminde Van Gölü çevresindeki şehirlerde yaşayan Ermeni nüfusu tabloda görülmektedir.
Ekli dosyayı görüntüle 280555
1611 yılında bütün Van Eyaleti için yazılan 23.000 nefer Ermeni nüfusunun yaklaşık yarısı Van Gölü çevresinde değildir. Göle kıyısı bulunan Van, Bitlis, Erciş, Adilcavaz ve Bargiri sancaklarında yaşayan toplam Ermeni nüfus, yaklaşık 42.000 civarındadır. Geri kalan nüfus, Van Gölü’ne kıyısı olmayan hatta bugün sınırlarımız dışında kalan yerlerde yaşıyordu. Mesela Kotur Sancağı bugün İran sınırları içerisindedir. Van Gölü’ne kıyısı olmayan Muş Sancağı’nda ise 2.281 Ermeni nüfusuna karşılık 6.134 Müslüman yaşamaktaydı (Süslü, 1990, s. 109).

Van Gölü çevresinde yaşayan yaklaşık 42.000 Ermeni’nin en az yarısının Van, Bitlis, Vastan, Ahlat, Adilcevaz, Erciş ve Bargiri şehirlerinde toplandığını söylemek mümkündür. Van şehrinde yaklaşık 10.000, Bitlis’de 4.000-5.000, Vastan’da 2.500, Adilcevaz’da 1.500, Ahlat’ta 1.000 civarında Ermeni nüfusu vardır. Akdamar Adası’nda bir miktar Ermeni’nin yaşadığı da bilinmektedir.

Ermeni nüfusun Türk-Müslüman nüfus karşısındaki oranı konusunda şunlar söylenebilir: 17. yüzyılın ortalarında Van sancağında 85.000 müslüman yaşamakta, bunun 33.000’i şehir merkezinde oturmaktaydı. Van şehrindeki Ermeni nüfus ise 11.000 civarındaydı. Van ve Adilcevaz sancaklarında 16-17. yüzyıllardaki oransal dağılım ise % 80 Türk-Müslüman’a karşılık % 20 Ermeni şeklindeydi.


Çift süren Ermeniler, Van 1881
Van ve çevresindeki Ermeni nüfusu 19. yüzyılın sonlarına doğru nispeten artmıştır. Bunun sebebi, 1882 yılından sonra siyasî bir varlık temini için Kafkasya’dan getirilen Ermeni muhacirlerin gizlice Van’a yerleştirilmesiydi (Süleyman Sabri Paşa, 1928, s. 92).

1914 yılı resmî istatistiğine göre, Bitlis vilayetinde 117.492, Van vilayetinde ise 67.792 Ermeni yaşamaktaydı. Aynı istatistiğe göre Bitlis vilayetinde 309.999, Van vilayetinde ise 179.380 müslüman nüfus bulunmaktaydı (Süslü, 1995, s. 114-115). Buna göre 1914 yılında Van Gölü çevresindeki 674.663 genel nüfusun 185.284’ü Ermenilere, 489.379’u ise Türk-Müslümanlara aitti. Türk-Müslüman nüfusun oranı % 72.5, Ermeni nüfusun oranı ise % 27.5’ti. Bu rakamlar 16-17. yüzyıldaki tespitleri teyit etmektedir.

Van Gölü çevresindeki Ermeni nüfus şehir ve kasabalarda yoğunlaşmıştı. Bunun en önemli sebebi şehir ve kasabalardaki müstahkem kalelerin emniyet içinde yaşamaya elverişli bulunması, sanat ve ticaret imkânlarının daha fazla olmasıdır (Göyünç, 1983, s. 49).

Van Gölü çevresindeki nüfusu etkileyen en önemli unsur, Osmanlı-Safevi mücadelesidir. Bu mücadele Van Gölü çevresindeki yerleşim yerlerinde yaşayan Türk-Müslüman nüfusun aleyhine olmuş, büyük oranda nüfus ya yer değiştirmiş ya da Safevilerin kıyımına uğramıştır. Müslüman nüfusa yönelik bu fizikî baskıların Ermeni nüfusa da yapıldığına dair hiçbir bilgi ve emare yoktur. Bölgede yaşanan bu istikrarsız siyasi ortamdan Ermeni nüfus da bir miktar etkilenmiş olabilir. Ancak ciddi bir Ermeni nüfusun bölgeden ayrılması veya katledilmeleri gibi bir durum yaşanmamıştır.

Türk-Müslüman halka belli sürelerde getirilen vergi muafiyetleri sebebiyle yapılan tahrirlerde, öşür verebilecek kudrette olanlar defterlere kaydedilmiştir. Müslüman vakıf görevlileri, kale görevlileri ve tımarlı sipahileri de Müslüman nüfusa ilave etmek gerekir. Van Gölü çevresinin iskân ve nüfus durumunun, bölgede yaşanan siyasî ortam ve buna göre şekillenen iktisadi şartlar dikkate alınarak değerlendirilmesi şarttır.

1535 yılının Aralık ayında Bitlis hâkimi Emir Şemseddin, Safevi Devleti’ne iltica ederken aile efradı ile birlikte Rojiki aşiretine mensup aşiret halkının yaklaşık 400 hanesini de beraberinde Nahcivan’a götürmüştür. 1578 Osmanlı-Safevi harpleri sırasında Şeref Han ve bu nüfus Bitlis’e geri dönmüştür (Kılıç, 1997, s. 73-74; BOA, MD 32, 185). Bargiri bölgesinde etkin bir aşiret olan Dünbli (Donbalı) Aşireti reisi Mansur Bey de, Şeref Han gibi Osmanlı Devleti’ne bağlılığını bildirerek aşireti halkıyla aynı yıl Bargiri’ye gelmiştir (Kütükoğlu, 1962, s. 65-66). Bitlis’le ilgili mufassal defterler Şeref Han ailesinin bölgede olmadığı zamanlara aittir. Bu sebeple Bitlis Sancağı’nda yaşayan Müslüman nüfusun ne kadar olduğu konusundaki en gerçekçi rakamlar ancak 1578 yılından sonra yapılmış olan bir tahririn sonuçları ile mümkün olabilecekti ki, böyle bir defterden maalesef mahrumuz. Bitlis şehrinde Ermenilere ait olan mahalle sayısı 1540’da 16 iken, 1655’de 11’e düşmüş; Müslüman mahalle sayısı ise 1540’da 11 iken 1655 tarihinde 17’ye yükselmiştir. Bu durum, şehrin nüfus hareketinin Türk-Müslüman nüfusu lehine geliştiğini göstermektedir (TKGMA, Kuyud-ı Kadime 109, vr. 2b/9b; Altunay, 1994, s. 34; Evliya Çelebi 3-4, vr. 224/b).

Safevi hükümdarı Şah Tahmasb 1552 yılında Ahlat’ı muhasara ederek Türk-Müslüman halkın neredeyse tamamını öldürerek kaleyi yıkmıştır. Bu yıkımın izlerini dört yıl sonra yapılan tahrirde görmek mümkündür. Zira 1540 yılında Ahlat şehrinde 500 civarında Ermeni, 800 civarında (muaflar hariç) Müslüman yaşamakta (TKGMA, Kuyud-ı Kadime 109, vr. 91/b), yani Müslümanların % 60 üstünlüğü söz konusu iken, Safevi istilası nedeniyle bu oran 1556 yılında neredeyse tersine dönmüştür.

Şehzade Bayezid’in İran’a ilticası sırasında da Van Gölü çevresindeki aşiret halkları ve Kanunî yönetiminden memnun olmayan bazı zümreler guruplar halinde İran tarafına geçerek Bayezid kuvvetlerine katılmışlardır (BOA, MD 3, 1039). İran’dan gelen Şiî halifelerin halkı ikna ederek toplu halde İran’a göçe yönlendirmeleri de Van Gölü çevresindeki Türk-Müslüman nüfusun azalmasında etkili olmuştur (Kütükoğlu, 1962, s. 7; BOA, MD 3, 1422, 409/1221; MD 4, 1175). İran ile münasebette oldukları gerekçesiyle suçlu bulunanların çoğu bölge dışına sürgün edilmiştir (Kütükoğlu, 1962, s. 9; BOA, MD 40, 246/568). Halidî aşireti gibi bazı aşiretlerin toplu halde İran tarafına geçtikleri de oluyordu (BOA, MD 26, 29/78).

Bölgede siyasi istikrarın sağlanmasından sonra yeni bir hareketlilik yaşanmıştır. Mesela 1552 felaketinden sonra Adilcevaz ve Ahlat’ta yapılan tahrir sonuçlarına göre toplam köy sayısı 104 iken, 1605 tarihinde sadece dirlik sahibine bırakılan köy sayısı 160’a yükselmiştir. Köylerin yeniden ihyasında, buralara Müslüman nüfus iskan edilmesinin rol oynadığı kuşkusuzdur (Kılıç, 1999, s. 147).

Ekli dosyayı görüntüle 280557

Tehcir istikametleri
Ekli dosyayı görüntüle 280558

Ekli dosyayı görüntüle 280559